Bağışıklık sisteminin görevi vücuda giren veya verilen yabancı
maddeler,anormalleşmiş hücreler,bakteri,mantar ve virüslerden vücudu
korumaktır.Bu kompleks görev spesifik (T ve B hücreleri) ve
nonspesifik elemanlar (bunlar özel T ve B hücrelerine yardımcı
olarak fonksiyon görür) tarafından başarılır.Bağışıklık genel
olarak doğal ve kazanılmış bağışıklık olmak üzere iki ye ayrılır.
1.Doğal Bağışıklık :
Genetik olarak kontrol edilebilen ve kalıtımla nesillere
aktarılabilen bir tür direnci temsil eder.Doğal bağışıklığın
oluşumunda genetik (tür ve ırk direnci,bireysel duyarlılık) ve
fizyolojik faktörler (vücut ısısı,yaş durumu ve hormonlar) vucudun
premier (tüyler,der,.vücut zarları ve salgışarın oluşturduğu dış
savunma sistemi) ve skonder (dış savunma mekanizmalarını aşabilen
hastalık etkenlerine karşı koyan humaral sıvılar ve hücresel savunma
sistemi) savunma mekanizmaları ve yangısal reaksiyonlar etkin rol
oynarlar.
2.Kazanılmış Bağışıklık :
Canlıların doğumdan sonra çeşitli hastalık etkenleriyle karşı
karşıya geldikten ve aşılarla karşılaştıktan sonra,bu etkenlere
karşı kazandığı bağışıklık anlamındadır.Kazanılmış bağışıklık aktif
ve pasif bağışıklık olmak üzere ikiye ayrılır.
Aktif bağışıklık: Farklı virülenslere(hastalık
yapma yeteneği) sahip etkenlerle doğal olarak karşılaşma sonucu
olduğundan doğal aktif bağışıklık,aşılarla aşılanmak suretiyle
kazanıldığı zaman ise yapay aktif bağışıklık olarak adlandırılır.
Pasif Bağışıklık : Bir bireyden alınan
bağışıklık maddeleri (antikor,süt,serum vs) ile sağlanan bağışıklık
sistemidir.Bu da doğal ve yapay olmak üzere iki kısımda incelenir.Doğal
pasif bağışıklıkta antikorlar doğrudan anneden yavruya
plasenta ve anne sütü ile geçerken,yapay pasif bağışıklık;İnaktif
kazanılmış bağışıklığı bulunan bir bireyden elde edilen kan,kan
serumu yada kemik iliği gibi dokuların aktarılmasıyla sağlanabillir.Pratikte
bir enfeksiyon durumunda uygulanan hiperimmun serumlar (kuduz
antiserumu,viral hepatit serumlar gibi) ve antitoksit serumlar (tetanoz,yılan
ve akrep serumları gibi) bu tip bağışıklığa en uygun örneklerdendir.
Bağışıklık sistemini bu kısa tanımlamalarla tümüyle anlamak mümkün
değildir.Ancak bağışıklık sisteminin temel özelliklerini kapsayan bu
bilgiler aşıların neden önemli olduğunun anlaşılmasında faydalı
olacaktır.
Bağışıklık sisteminin dört ana özelliği bulunur.
1) Spesifite : Bu yetenek sayesinde
bağışıklık sistemi çarpraz olmayan reaksiyon (noncross reacting)
antijenlerini ayırt edebilir.
2) Bellek : Bağışıklık sistemi önceden
karşılaştığı antijenleri tanır ve hatırlar.Bu şekilde verilen bir
antijene karşı kazandığı deneyim,daha güçlü ve genişletilmiş
cevapların oluşmasını sağlar.
3) Uyarılma : Bağışıklık sisteminin spesifik
ve nonspesifik elemanları bu yetenekleri sayesinde yabancı maddelere
karşı harekete geçebilir.
4) Tekrarlayabilme : Enjeksiyonun
tekrarlanması halinde,bağışıklık sisteminin elemanları kazandıkları
deneyim ile immum cevapları(hastalık etkenlerine karşı vücudun
bağışıklık sisteminin tepkisi) büyük ölçüde artmasını veya
genişletilmesini sağlar.
Bağşıklık sisteminde herbiri özel görevlere sahip dört temel hücre
tipi vardır.
-
Fogositler : Mikroorganizmaları diğer
hücreleri ve yabancı partikülleri içlerine alarak ortadan kaldıran
bu hücreler,kemik iliğinde üretilirler.Fagositlerin en önemli tipi
makrofajlardır.Makrofajlar,bakteriler,virüsler,mantarlar veya
yabancı proteinlerin varlığında harekete geçerler.
-
T Hücreleri / T Lenfositler : Kemik
iliğinde üretilen bayaz kan hücreleridir.Kemik iliğinde üretilen T
hücreleri Timus'a (Gelişimi yaşamlarının ilk yıllarında maximum
düzeyde olan bezsel yapıda bir organ) giderek orada
olgunlaşırlar.T hücreleri,immum cevapların oluşumunda anahatar
konumundadır.İmmum cevapların başlaması ve sona ermesinden
sorumludur.Ayrıca çeşitli komponentlerin aktivitelerini de kontrol
ederler.Bir yabancı hücre makrofajlar tarafından alındıktan
sonra,salgıladıkları enzimlerle vücuda zarasız hale getirilir.Bu
enzimler aynı zamanda yabancı hücrelerin varlığını T hücrelerine
haber verir.Böylece T hücrelerinin üretimi uyarılarak bağışıklık
sisteminin cevap oluşturması sağlanır.Eski nomenklatürde T
hücreleri T4 ve T8 hücreleri olarak ayrılırdı.T4 hücreleri
yardımcı ve başlatıcı,T8 hücreleri ise baskılayıcı ve yokedici
özellikte idi.T4 hücreleri kanda,T8 hücreleri lenf dokusu ve
dalakta bulunmaktadır.
-
B Hücreleri (B Lenfositler) : Bu hücreler
kemik iliğinde üretilir ve olgunlaşırlar.Bu hücreler antikorların
üretiminden sorumludurlar.İmmunoglobulinler olarakda bilenen
antikorlar,yabancı proteinlerin kendilerine bağladığı özel yapılı
proteinlerdir.Bunlar vücuda giren antijenlerin makrofajlar
tarafından yok edilmesi için işaretler veya etkisiz hale getirir.T
hücreleri spesifik organizmaların veya antijenlerin tanınmasını
sağlama yeteneğine sahiptir.Bu hücreler makrofajların antijenlerin
hücre zarlarından geçebilmesinde gerekli olan bilgileri sağlar ve
harekete geçmeleri için uyarır.Makrofajlarda bu antijeni B
hücrelerine verir. Spesifik antijen belirleyicisi ile bir kez
karşılaştıktan sonra bu makrofajların yüzeyine kodlanır.B
hücreleri,bu makrofajları tekrar takrar üreterek B hücrelerin 2
alt tipi halinde olgunlaşır.Bunlar plazma ve bellek
hücreleridir.Plazma hücreleri belirli bir antijene özel antikorlar
üretirler.B hücrelerinin diğer bir türü olan bellek hücreleri ise
aynı antijen ile ikinci kez karşılaştığında oluşacak enfeksiyona
karşı hazır durumdadır.Bağışıklık ile ilgili işlevlerin tümü T8
hücreleri tarafından izlenir ve kontrol edilir.Enfeksiyon sona
erdikten sonra T8 hücreleri immum cevapları durdurur.İlk olarak T8
hücrelerinin daha sonra çeşitli kimyasal haberci ve baskılayıcı
hücreleri salgılayan B hücrelerinin işlevini durdurarak antikor
üretimine son verir.
-
NKHücreleri (Doğal Öldürücü Hücreler -Natural Killer
Cells) : Bu hücreler T4 uyarısına gerek duymaksızın
fonksiyon görürler.Bu hücreler ve viruslara karşı mücadele
ederler.
|